به گزارش نه وار نیوز؛ در هر جامعه‌ای، آموزش و پرورش نقش بنیادین در بالندگی افراد و توسعه پایدار ایفا می‌کند. از این رو، “عدالت آموزشی” همواره یکی از آرمان‌های اصلی هر نظام تربیتی بوده است؛ آرمانی که هدف آن تضمین دسترسی برابر و باکیفیت به فرصت‌های آموزشی برای تمامی دانش‌آموزان، فارغ از موقعیت جغرافیایی، اقتصادی یا اجتماعی آن‌هاست. این مفهوم، فراتر از صرف فراهم آوردن کلاس درس و معلم، به دنبال ایجاد بستری یکسان برای رشد استعدادها و کاهش شکاف‌ها و نابرابری‌هاست. با این حال، تحقق این آرمان در میدان عمل، همواره با چالش‌ها و پیچیدگی‌های خاص خود روبرو بوده است. گاهی اوقات، برنامه‌ها و سیاست‌های کلان، با واقعیت‌های میدانی و کمبودهای زیرساختی، در تعارضی ناخواسته قرار می‌گیرند که می‌تواند مسیر رسیدن به اهداف بلند را دشوار سازد.
در نظام آموزش و پرورش ما نیز، دغدغه عدالت آموزشی همواره مطرح بوده و سیاست‌گذاران و مدیران، بر اهمیت آن تأکید داشته‌اند. این تأکید، در گفته‌ها و رویکردهای اعلامی، به وضوح نمایان است و این نوید را می‌دهد که در مسیر درست حرکت می‌کنیم. اما آیا این آرمان‌های والا، در برابر سنگینی مشکلات ساختاری و عملیاتی، تاب می‌آورند؟ آیا شکافی میان آنچه می‌گوییم و آنچه در واقعیت رخ می‌دهد، وجود ندارد؟ بررسی دقیق‌تر وضعیت موجود، با نگاهی به اخبار و گزارش‌های منتشر شده از گوشه و کنار کشور، می‌تواند پرده از این چالش‌ها بردارد و ما را به درک عمیق‌تری از ابعاد این شکاف رهنمون سازد.
تجلی چالش‌ها در اخبار: سه گزارش از میدان عمل
برای درک بهتر این وضعیت، توجه به سه خبر منتشر شده از سوی مسئولین آموزش و پرورش استان زنجان، که گویای شرایط جاری در بخش‌های مختلف این حوزه هستند، ضروری به نظر می‌رسد. این اخبار، هرچند به صورت مجزا منتشر شده‌اند، اما در کنار هم تصویری کامل‌تر از چالش‌ها و رویکردهای موجود را ارائه می‌دهند:
کلاسی در استان زنجان بدون معلم نخواهد بود
ذبیح‌الله تاراسی امروز در دومین نشست خبری با خبرنگاران تصریح کرد: ساماندهی ما شامل تمامی ابعاد ضروری از جمله ترمیم و بهسازی فضاهای آموزشی، نیروی انسانی، تامین تجهیزات، وسایل آموزشی و امتحانی و همچنین ارتقاء معیارهای ایمنی و بهداشت در مدارس خواهد بود.
وی در خصوص نحوه پیشرفت آموزشی گفت: روند پیشرفت آموزشی ما با رویکردی سه‌گانه پیش خواهد رفت ایجاد مدارسی ایمن، زیبا و باکیفیت که روحیه‌ای پویا را در دانش‌آموزان زنده کند یکی از رویکرد ها خواهد بود، هدف اصلی ما روشن است اطمینان از اینکه هیچ دانش‌آموزی، از حق آموزش باکیفیت محروم نماند و این هدف از طریق دو محور کلیدی، ارتقاء زیرساخت‌های آموزشی و بازنگری در رویکردهای یادگیری محقق می‌شود.
مدیرکل آموزش و پرورش استان زنجان افزود: در حوزه زیرساخت‌ها، با حمایت ریاست محترم جمهوری و وزیر آموزش و پرورش، گام‌های مؤثری در حال برداشته شدن است، تمرکز بر بهسازی و تجهیز فضاهای آموزشی، به منظور ایجاد محیطی استاندارد، در دستور کار قرار داریم، ما مدرسه را صرفاً یک ساختمان یا سازه نمی‌بینیم بلکه آن را فضایی پویا برای یادگیری عمیق و معنادار تلقی می‌کنیم.
وی در ادامه بیان کرد: همگام با ارتقاء فضاهای فیزیکی، بازنگری جامعی در رویکردهای یادگیری صورت گرفته شده است، امروزه نظام آموزش و پرورش صرفاً به انتقال محفوظات بسنده نمی‌کند، بلکه به سمت یادگیری فعال، مسئله‌محور و مهارت‌بنیان حرکت کرده است.
مدیرکل آموزش و پرورش استان زنجان در خصوص بهره‌گیری از هوش مصنوعی در آموزش گفت: تغییر این رویکرد، فرآیندی زمان‌بر است، اما نتایج آن ارزشمند و ماندگار خواهد بود، برای تسریع این تحول و دستیابی به نتایج مطلوب، ما به شدت بر استفاده از فناوری‌های نوین از جمله هوش مصنوعی تأکید داریم، همچنین، تشکیل اجتماعات یادگیری در سطوح مختلف تحصیلی از جمله مقاطع ابتدایی و متوسطه، در دستور کار قرار گرفته است، این اجتماعات فضایی برای تبادل تجربیات، اشتراک‌گذاری خلاقیت‌ها و یافته‌های جدید میان متخصصان و معلمان فراهم می‌آورد.
وی در خصوص عدالت آموزشی گفت: مفهوم آموزش باکیفیت، محور اصلی برنامه‌های آموزشی ماست، ما در مجموعه آموزشی خود، چه در سطح کلان و چه در استان‌ها، بر این باوریم که عدالت آموزشی، بنیان توسعه پایدار انسانی است، تحقق این امر، جز با فراهم آوردن فضاهای آموزشی استاندارد و تجهیزات متوازن، امکان‌پذیر نیست.
تاراسی در خصوص ارتقاء سطح آموزشی عنوان کرد: در همین راستا، در استان زنجان شاهد تلاش‌هایی برای ارتقاء سطح آموزشی هستیم. با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مردمی و دولتی، طرح‌هایی برای توانمندسازی معلمان و استفاده بهینه از منابع موجود در حال پیاده‌سازی است. باور ما این است که مدرسه صرفاً یک چهاردیواری با چند نیمکت نیست؛ بلکه باید فضایی پویا و فراگیر برای رشد و بالندگی دانش‌آموزان فراهم آورد.
وی افزود: مدرسه، نماد هویت و پیشرفت یک شهر و کشور است، در سرتاسر دنیا مدارس به عنوان ستون‌های اصلی جامعه شناخته می‌شوند و فضایی را برای شکل‌گیری شخصیت و کسب دانش برای نسل‌های آینده مهیا می‌سازند، ما مصمم هستیم تا این استانداردها را در استان زنجان نیز محقق کنیم تا تمام دانش‌آموزان از فرصت‌های آموزشی برابر و کیفی برخوردار شوند.
مدیرکل آموزش و پرورش استان زنجان ضمن تبریک روز خبرنگار و ارتباط اصحاب رسانه با مدیران آموزش و پرورش گفت: بار دیگر از زحمات شما خبرنگاران تشکر و قدردانی میکنم و اعلام میکنم که آموزش و پرورش همواره خانه شماست و درب دفاتر مدیران و مسئولان ما همواره به روی شما باز است و ما از تبادل نظر و همکاری با شما استقبال خواهیم کرد.
نیازمند ۷۰ مدرسه جدید در شهر زنجان هستیم
ذبیح الله تاراسی روز شنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا یکی از معضلات اصلی کمبود مدرسه در شهر زنجان را “انباشت تعهدات شرکت‌های مسکونی حاشیه شهر” عنوان کرد و افزود: این مسأله منجر به بحران کنونی شده است.
وی اظهار کرد: چند هزار واحد مسکونی در گلشهر و مناطق غرب و شرق زنجان به افراد واگذار شده، اما شرکت‌های سازنده تعهدات خود را در قبال ساخت فضاهای آموزشی در این شهرک‌ها انجام نداده‌اند، این عدم تعهدات در طی سال‌ها انباشت شده و ما اکنون با کمبود شدید مدرسه مواجه هستیم.
مدیرکل آموزش و پرورش زنجان از برگزاری جلساتی با اداره کل راه و شهرسازی، سازمان مدیریت و برنامه ریزی و معاونت عمرانی استانداری به منظور پیگیری حل مشکل کمبود مدارس خبر داد و گفت: در نهایت این جلسات منجر به این شد که ۵۷ پروژه جدید آموزشی ویژه شهر زنجان و مناطق اقماری آن تعریف شود.
تاراسی افزود: با تکمیل این ۵۷ پروژه به اضافه ۹۷ پروژه قبلی، می‌توانیم نیازهای کنونی خود را برطرف کنیم.
وی همچنین به فرسودگی شماری از مدارس موجود در استان اشاره کرد و افزود: مدارسی که اکنون دانش‌آموزان در آن‌ها تحصیل می‌کنند، مربوط به ۳۰ تا ۴۰ سال پیش هستند و بسیاری از آن‌ها فرسوده شده و به فاز تخریب رفته‌اند.
تاراسی با اشاره به تحویل بخشی از طرحهای مدرسه سازی تا مهرماه امسال و بخشی دیگر تا بهمن‌ماه، خواستار تخصیص اعتبارات ملی و استانی ویژه برای مدرسه‌سازی در سال آینده شد.
وی در پایان ابراز امیدواری کرد که با مدیریت صحیح و حمایت مقامات مسئولان، مشکل کمبود مدرسه در استان زنجان برطرف شود و این استان به یکی از استان‌های بدون مشکل در زمینه فضای آموزشی تبدیل شود.
توسعه عدالت آموزشی گفتمان دولت چهاردهم است
ذبیح الله تاراسی روز سه شنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با تشریح دستاوردهای سی و هشتمین اجلاس سراسری روسای آموزش و پرورش کشور افزود: در این اجلاس فرصت ارزشمندی جهت بازاندیشی در مسیر تعلیم و تربیت و ترسیم افق‌های نو برای سال تحصیلی جدید فراهم شد.
وی اظهار داشت: این اجلاس نه تنها یک نشست اداری بلکه یک همایش اندیشه و تجربه بود که در آن سیاست‌ها، راهبردها و اقدامات مشترک برای تحقق ماموریت بزرگ آموزش و پرورش مرور و هم‌افزایی شد.
تاراسی با بیان اینکه یکی از محورهای مهم در این اجلاس، تاکید بر پروژه مهر بود که در آستانه سال تحصیلی جدید معنا پیدا می‌کند افزود: این پروژه فراتر از آماده‌سازی فضای آموزشی است و می‌تواند تمرینی برای همبستگی ملی باشد.
مدیرکل آموزش و پرورش استان زنجان ادامه داد: اقدامات مرتبط با آن شامل ایمن‌سازی مدارس، ساماندهی نیروی انسانی، تجهیز کلاس‌ها و ایجاد شور و نشاط فرهنگی است که هدف نهایی آن استقرار مدرسه به عنوان خانه دوم فرزندان ایران با انگیزه و نشاط تازه باشد.
وی با بیان اینکه پروژه مهر پیام روشنی دارد که همه باید در یک راستا برای دانش‌آموز، معلم و مدرسه تلاش کنیم اظهار داشت: گفتمان دولت چهاردهم به ریاست دکتر پزشکیان بر عدالت و کیفیت‌بخشی در آموزش و یادگیری تاکید دارد.
تاراسی با بیان اینکه تلاش دولت بر کاهش فاصله میان مدارس شهری و روستایی و مدارس دولتی و غیردولتی استوار است، افزود: این مهم، اصلی‌ترین ماموریت ما در مسیر توسعه عدالت آموزشی است.
وی با بیان اینکه توسعه حرفه‌ای معلمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است اظهار داشت: بر این اساس، صرفاً بخشنامه و دستورالعمل کافی نیست، بلکه نیازمند شکل‌گیری اجتماعات یادگیری هستیم که در آن معلمان به عنوان خالقان دانش، تربیت، تجربه‌ها و اندیشه‌های خود را به اشتراک می‌گذارند.
مدیرکل آموزش و پرورش استان زنجان ادامه داد: شبکه‌های یادگیری، کارگاه‌های تخصصی و گروه‌های پژوهشی باید به موتورهای محرک تحول تبدیل شوند.
وی اظهار داشت: در این مسیر، بهره‌گیری از فناوری‌های نوظهور، به ویژه هوش مصنوعی، ضروری است تا معلمان بتوانند مهارت‌ها و درک خود را با جهان جدید هم‌راستا سازند و نقش پررنگ‌تری در تربیت نسل آینده ایفا کنند.
تاراسی گفت: مدرسه تنها محل آموزش کتاب‌های درسی نیست بلکه بستر شکل‌گیری سرمایه اجتماعی، تمرین مردم‌سالاری دینی و پیوند نسل‌هاست.
وی با تاکید بر اینکه در گفتمان دولت چهاردهم، مدرسه «خانه گفت‌وگوی ملت» است، اظهار داشت: مدرسه جایی است که خانواده، معلم و دانش‌آموز در یک سه‌ضلعی پویا مسئولیت ساختن فردای ایران را بر عهده دارند.
مدیرکل آموزش و پرورش استان زنجان ادامه داد: اجلاس سی و هشتم نقطه عزیمت تازه‌ای برای آموزش و پرورش ایران اسلامی بود و امروز، با تکیه بر تجربه‌های گذشته و چشم‌انداز آینده، متعهد می‌شویم که مدرسه را به کانون وفاق، عدالت و نوآوری بدل کنیم.
وی اضافه کرد: با همکاری دولت چهاردهم، همدلی، مشارکت خانواده‌ها و حمایت خیرین، می‌توان مسیر توسعه عدالت آموزشی و بالندگی حرفه‌ای معلمان را هموار ساخت.
از آرزو تا اقدام عملی
همانطور که از سه خبر فوق برمی‌آید، گفتمان حاکم بر آموزش و پرورش، بر “عدالت آموزشی” و “کاهش فاصله میان مدارس” استوار است. این رویکرد، در خبر سوم به وضوح مورد تأکید قرار گرفته و به عنوان “اصلی‌ترین مأموریت” دولت معرفی شده است. این آرمان، ستودنی و ضروری است، چرا که تنها از طریق تضمین دسترسی برابر به آموزش باکیفیت، می‌توان به توسعه همه‌جانبه کشور امید بست و از رشد نابرابری‌های اجتماعی جلوگیری کرد.
اما دو خبر نخست، تصویری متفاوت و بعضاً چالش‌برانگیز را از واقعیت‌های میدانی به نمایش می‌گذارند. بحران کمبود فضای آموزشی و کلاس درس (که ریشه در “انباشت تعهدات” گذشته دارد)، نشان می‌دهد که زیرساخت‌های لازم برای تحقق کامل “عدالت آموزشی” هنوز به طور کامل فراهم نیست. چگونه می‌توانیم از کاهش فاصله میان مدارس شهری و روستایی یا دولتی و غیردولتی سخن بگوییم، در حالی که برخی از مدارس فضای فیزیکی مناسبی برای دانش‌آموزان ندارند؟ و یا در برخیرشهرک ها کبود مدرسه وجود دارد. این وضعیت، به ناچار منجر به تفاوت در کیفیت آموزش و فرصت‌های یادگیری خواهد شد و در عمل، شکاف‌های موجود را عمیق‌تر می‌کند.
لذا، برای رسیدن به آرمان “عدالت آموزشی”، لازم است نگاهی واقع‌بینانه به این شکاف داشته باشیم. تأکید بر گفتمان‌های کلان و اهداف والا ضروری است، اما نباید از مشکلات اساسی و ملموس غافل شد. “پروژه مهر” با تمام اهمیتش، تنها زمانی می‌تواند به “خانه دوم فرزندان ایران” تبدیل شود که معلم کافی و مجرب در کلاس حضور داشته باشد و فضای فیزیکی مدرسه از حداقل استانداردهای لازم برخوردار باشد. “توسعه حرفه‌ای معلمان” و “نقش هوش مصنوعی” در تربیت نسل آینده، اقداماتی مترقی هستند، اما تنها در صورتی مثمر ثمر خواهند بود که مرسه ای برای حضور معلم و معلمی برای آموزش و دانش‌آموزی برای یادگیری وجود داشته باشد.
به عنوان یک منتقد منصف، امید است که مسئولین آموزش و پرورش، با علم به این چالش‌ها، برنامه‌ریزی‌های خود را به گونه‌ای تنظیم کنند که رفع مشکلات ریشه‌ای و زیرساختی (نظیر تأمین نیروی انسانی و فضای آموزشی) در اولویت قرار گیرد. تحقق “عدالت آموزشی” نیازمند اقدامی عملی و ضربتی برای پر کردن این شکاف است؛ شکافی میان آرزوها و واقعیت‌ها، میان آنچه باید باشد و آنچه هست. با همت مضاعف و هم‌افزایی تمامی دستگاه‌ها، می‌توان به این مهم دست یافت و آرمان دیرین عدالت آموزشی را به واقعیت تبدیل کرد.
